خانواده ها و همسایه ها

بسمه تعالی

خانواده ها و همسایه ها

پیچیدگى روز افزون مناسبات اجتماعى، تنوع ارتباطات بین فردى و گستره شبکه هاى اطلاع رسانى درون خانوادگى و برون خانوادگى، ضرورت بازنگرى به اهمیت و روش هاى مؤثر برقرارى و استمرار رابطه مفید، مؤثر و متقابل خانواده ها با همسایه ها را مضاعف مى سازد.

بدون تردید یکى از عوامل مؤثر در فرایند یادگیرى هاى اجتماعى و تأثیرپذیرى اخلاقى و رفتارى کودکان، نوجوانان و بزرگسالان؛ «همسایه ها» مى باشند.

«همسایه ها» مى توانند به طور مستقیم و غیر مستقیم با ارائه الگوهاى رفتارى خاص، نقش قابل ملاحظه اى در شکل گیرى باورها، کنش ها و واکنش ها و منش هاى همدیگر داشته باشند.

همسایه ها قادرند تأثیر بسزایى در گفتارها و فرهنگ زبان و کلام، نگرش ها و بازخوردها، توقعات و انتظارها، انگیزه ها و تلاش ها و پدید آیى رفتارهاى متنوع یکدیگر داشته باشند.

همسایه ها با شکل دادن به بافت فرهنگى ـ اجتماعى مجتمع ها، کوچه ها و محلّه ها مى توانند در جهت بخشیدن و تبلور بسیارى از اندیشه ها و رفتارهاى همدیگر فوق العاده مؤثر واقع شوند و در آسیب پذیرى ها و یا مصونیت هاى اجتماعى ـ فرهنگى و آرامش روانى هم ساختمانى ها و هم محلّى ها بسیار تأثیرگذار باشند.

همسایه ها در فقر یا غناى فرهنگى محلّه نقش غیر قابل انکارى دارند و در تأمین آرامش خیال، بهداشت روان و یا احساس ناامنى و دغدغه هاى خاطر همدیگر مى توانند اثرگذار باشند.

همسایه ها مى توانند سایه بان پر محبّت، چتر حمایتگر، سنگر امنیت و آرامشگر و پشتوانه استوار همدیگر باشند.

همسایه ها مى توانند آماده ترین مددکار، مهیاترین دادرس، محرم ترین مشاور و دلسوزترین حامى و یار براى خانواده ها باشند.

خانواده ها و همسایه ها مى توانند از پرشکوه ترین رابطه ها برخوردار باشند؛ رابطه اى مملو از رفاقت و مهربانى، صمیمیت و یکرنگى، تعهّد و مسؤولیت پذیرى، حمایت و پشتیبانى، همدلى و همراهى، همفکرى و همگامى، گذشت و صبورى، ایثار و پایدارى، همزبانى و رازدارى و صلابت و استوارى.

همسایه ها مى توانند در کنار نزدیکان و خویشان و یا در فراق ایشان، براى خانواده ها همچون پدرى متعهّد و دلسوز، مادرى مهربان و صبور، برادرى حامى و فداکار، خواهرى همدل و صمیمى و خویشاوندى بصیر و خیرخواه باشند.

برقرارى چنین رابطه مؤثر و مفیدى، منوط به مراعات توصیه هاى زیر مى باشد:

1 ـ معرفت و محبت پیدا کنید

خمیر مایه چنین رابطه پرشکوه، زیبا و دوست داشتنى، معرفت است و محبّت؛ و محبّت یعنى صمیمیت و صداقت، شجاعت و عدالت، گذشت و ایثار و صبورى و احسان نسبت به همدلان و همسایگان.

خانواده هایى که بیش از دیگران در برقرارى این ارتباط و پایه گذارى چنین رابطه اى پیش قدم شده، از همه امکانات فکرى، معنوى و مادى خود براى آن سرمایه گذارى مى کنند، نه تنها از بیشترین ثواب و پاداش الهى بهره مند مى گردند، بلکه خود از بالاترین آرامش روان و سکینه خاطر برخوردار مى شوند.

2 ـ در نیکى کردن سبقت بگیرید

سبقت در نیکى ها و رادمردى از ویژگى هاى انسان هاى وارسته و مؤمنان راست قامت است. اغماض در برابر کم توجهى ها و بى توجهى هاى اجتماعى همسایه ها رفتارى پسندیده و مطلوب است، امّا وقتى که انسان گامى فراتر بر مى دارد و با اولیاى خدا همراه شده، بى توجه به برخى رفتارهاى نامطلوب بعضى از همسایه ها با کلام دلنشین و رفتارى محبّت آمیز و با هدیه و احسان به سراغ ایشان مى رود، عالى ترین شیوه برخورد، برترین روش تربیتى و نشاط از کمال و شخصیت انسانى است.

3 ـ حقوق متقابل یکدیگر را رعایت کنید

واقع امر این است که همه نزدیکان ما از احترام و ارزشمندى خاص برخوردار هستند و همواره حقوق متقابلى میان ایشان و ما مورد توجه است. نزدیکان نسبى همچون پدر و مادر، فرزندان و همسر، نزدیکان سببى چون والدین همسر، نزدیکان دوست و دوستان نزدیک، همدلان رفیق، همسفران شفیق و همراهان صمیم، هم سایه هاى هم سایبان، هم دیوارى هاى دل مهربان، همه و همه نه تنها در منظر یکدیگر از منزلت و احترام قابل ملاحظه اى برخوردارند، بلکه اگر نیک بنگریم اغلب انتظارات به حق و حقوق شایسته اى نیز نسبت به هم دارند.

در فرهنگ و تعالیم اسلامى، همسایه ها از مکانت و ارزشمندى قابل توجّه و حقوقى خاص نسبت به هم برخوردار هستند.

پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ فرموده اند:

جبرئیل آن قدر مرا درباره همسایه ها سفارش مى کرد که گمان بردم همسایه را وارث همسایه قرار خواهد داد.[1]

و همچنین حضرت علی- علیه السلام- در آخرین وصیت خود به فرزندانشان در بستر شهادت مى فرمایند:

خدا را خدا را مراعات حال همسایه ها را بنمایید. توجه به همسایه وصیت پیامبرتان است، رسول خدا همواره ما را نسبت به همسایه ها سفارش مى کرد تا آن که گمان کردیم همسایگان را وارث قرار خواهد داد.

در فرهنگ اسلامى و اخلاق نبوى ـ صلى الله علیه و آله ـ خانواده ها علاوه بر حسن سلوک با همسایه ها، موظّف به رعایت حقوق معنوى و اجتماعى ایشان نیز مى باشند.

بعضى از حقوق همسایگان

در مورد این امر مهم پیامبر اکرم که درود خدا بر او خاندانش باد فرمودند:

از کمترین حقوق همسایه نسبت به همسایه این است که اگر از شما کمک خواست، کمک نمایى و اگر قرض خواست، قرض بدهى و اگر مریض شد، عیادتش کنى و اگر مصیبتى بر او وارد شد، خدمت رسیده، ایشان را تسلّى دهى.[2]

امام سجاد ـ علیه السلام ـ نیز در همین معنا و در تأکید بر حقوق متقابل خانواده ها و همسایه ها مى فرمایند:

اما حق همسایه است بر تو حفظ آبرو و حقوق ایشان در زمانى که حضور ندارد و تکریم و احترام ایشان در موقعى که حضور دارد و کمک به ایشان وقتى که مظلوم واقع مى شود.[3]

خانواده ها اجازه نمى دهند که کسى غیبت همسایه اش را بنماید، همان گونه که راضى نمى شوند فردى غیبت یکى از اعضاى خانواده شان را بکند. تکریم شخصیت همسایه ها، برقرارى حسن ارتباط با ایشان، احساس تعهّد و مسؤولیت پذیرى در حفظ حرمت و ایفاى نقش حافظ منافع معنوى و مادى براى همسایه از اساسى ترین تکلیف خانواده ها و همسایه ها نسبت به یکدیگر است.

4 ـ خوش رفتارى کنید.

پرواضح است که در پرتو خوش رفتارى متقابل، احترام و تکوین و رعایت حال یکدیگر؛ بر نشاط درون و امنیت خاطر انسان افزوده مى شود و آسایش فکر و آرامش روان همسایه ها را مضاعف مى نماید. امام صادق علیه السلام همین معنا را مورد تأکید قرار مى دهد و مى فرماید:

بر شما باد که همواره همسایه اى نیکو و خوش رفتار باشید، چرا که خداى متعال به آن فرمان داده است.[4]

پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله - از جمله نشانه هاى مؤمن بودن را حسن سلوک با همسایه ها مى دانند:

با همسایه ات خوش رفتارى کن تا از مؤمنین باشى.

از جمله مصادیق خوش رفتارى با همسایه ها، احوال پرسى از همسایه[5] و خیرخواهى براى ایشان است. به بیان دیگر انسان آنچه را که براى خود خیر مى داند براى همسایه اش نیز همان را بطلبد و آنچه را که براى خود خوش نمى دارد، براى همسایه اش نیز خوش ندارد.[6]

همچنین انسان باید آنچه را که مخلّ آسایش و آرامش روانى خود مى داند، همان عوامل مزاحم و آزارگر از همسایه خود نیز دور بدارد و شرایطى را که براى خود مطلوب مى داند، براى همسایه نیز همان را بخواهد.

پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و اله ـ فرمودند:

هرکس خیرش را از همسایه اش دریغ بدارد، خداوند در روز قیامت خیر خود را از او دریغ مى ورزد.

5 ـ امر به معروف و نهى از منکر کنید.البته  در برج C2 اقدام در خصوص این موضوع به مدیران مجموعه و هیئت مدیره واگذار گردیده است .

آن گاه که خانواده اى به طور مستمر شاهد برخى گفتارهاى نامطلوب و رفتارهاى نابهنجار خودآزار و دیگرآزار و خلاف ارزش هاى اخلاقى و موازین الهى در بین کوچکترها و بزرگترهاى همسایه خود باشد، لازم است با اندیشه و حسن تدبیر و اخذ روشى معقول و اجتناب از زبان تحقیر و تهدید، با کلام منطقى، رفتارى استوار و چهره اى مطمئن، صبور و خیرخواه به وظیفه اخلاقى و تکلیف شرعى خود عمل نموده، از تذکر و انذار، نهى از منکر و امر به معروف غافل نباشد و به لحاظ بعضى ملاحظات فردى و منافع شخصى، حفظ مناسبات اجتماعى موجود و عدم احساس مسؤولیت پذیرى، چنین رسالت مهمّى را فراموش نکند. امام صادق علیه السلام مى فرمایند:

هر کس همواره شاهد رفتارهاى گناه آلود همسایه خود باشد و ایشان را از رفتار نادرستى که مرتکب مى شود نهى ننماید، شریک او محسوب مى شود.[7]

البته نهى از منکر و امر به معروف که از مهم ترین دستورهاى مکتب حیات بخش اسلام است و حسن اجراى آن تضمین کننده سلامت جامعه مى باشد، مى بایست با عنایت به اصول و رعایت دقیق مراحل آن و با اتخاذ مناسب ترین روش هاى تربیتى و معیارهاى اخلاقى صورت پذیرد و از هرگونه توهین و بدزبانى، ستیز لفظى و درگیرى هاى فردى و اجتماعى اکیداً اجتناب شود. هرگز نباید احساس مقدّس مسؤولیت و تعهد مخلصانه فردى را در اجراى فرمان عرشى امر به معروف و نهى از منکر، با هیجانات غیرمعقول، عصبانیت ها و پرخاشگرى هاى نفسانى همراه کنیم و تلاش نماییم در جامعه اسلامى که بیشترین مسؤولیت هدایت خانواده ها و ترویج فرهنگ و ارزش هاى الهى بر عهده کارگزاران آن است، گامى فراتر از حریم ارزش ها و تقید به قانون برنداریم.[8]

پرهیزها

روابط مطلوب و تعالى بخش خانواده ها با همسایه ها زمانى با زیبایى و شکوه جلوه گر مى شود که روابط میان ایشان به دور از رفتارهاى زیر باشد:

1. رفتارهاى غیر اجتماعى.

2. ارزش هاى غیراخلاقى و آسیب هاى روان شناختى.

3. تجسس در امور زندگى یکدیگر.

4. دخالت هاى ناروا در مسائل خانوادگى.

5. چشم و هم چشمى و رقابت هاى ناروا.

6. مزاحمت هاى مستقیم و غیر مستقیم، آشکار و پنهان.

7. همسایه آزارى.

مصادیق همسایه آزارى

همسایه آزارى از زشت ترین و منفورترین کارهاست. خانواده ها همواره باید مراقب باشند که مبادا در روز و شب، خواسته و ناخواسته، مستقیم و غیرمستقیم رفتارى داشته باشند که موجبات سلب آسایش و اذیت ایشان را فراهم نمایند.

پیامبر اکرم ـ صلى الله علیه و آله و سلم، در این باره مى فرمایند:

هر کس همسایه اش را اذیت کند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى کند و جهنم را جایگاه او قرار مى دهد و چه بد جایگاهى است.

و پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند:

هرکس همسایه اش را اذیت کند، مرا آزرده است و هرکس مرا بیازارد. خداى را اذیت کرده است و هر کس با همسایه اش ستیز کند با من ستیز کرده است.[9]

با اندکى تأمل در این باره، انسان به اهمیت فوق العاده حضور همسایه و عظمت وجود مبارک پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ بیش از پیش پى مى برد؛ پیامبر رحمتى که اذیت همسایه را اذیت خود مى داند و مى خواهد خانواده ها و همسایه ها در نهایت صلح و صفا و حسن سلوک و رعایت حال و حقوق، با خوش رویى و گذشت و ایثار و صبورى با هم زندگى کنند، چرا که جامعه سالم و صالح در گرو خانواده سالم، متعادل و متعالى و با همسایه هایى فهیم، خوش رفتار، متواضع، صبور و خیرطلب است.

آزردن دل همسایگان، بر هم زدن آسایش ایشان، وارد آوردن خسارات معنوى و مادى برایشان با برگزارى مجالس همراه با ساز و آواز پى در پى، سر و صداها، ساختمان سازى و مشرف شدن بر ایشان با بناهاى مرتفع و برج هاى بر افراشته و بدون جلب رضایت قلبى ایشان، تجاوز به حریم خانوادگى همسایه ها و اعمال فشارهاى گوناگون روانى و اجتماعى براى نیل به امیال نفسانى و خرید خانه و فرار صاحب خانه و .... از مصادیق بارز اذیت همسایه و آزرده ساختن خاطر مبارک پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ است.

خوشا به حال همسایه هاى فهیم، صبور، خوش رفتار، مؤمن و متعهّدى که همچون معلّمان و مربیان بزرگ اخلاق و عالمان اهل عمل مى توانند با اندیشه و کلام و رفتارهاى پسندیده خود نیکوترین و مطلوب ترین رفتارها را در خردسالان و بزرگسالان همسایه متبلور نمایند.

هشدار روان شناختى

جاى بسى تأسف و تأثر است که هر قدر در رشته هاى مهندسى و معمارى، خانه سازى و برج سازى، طراحى بوستان ها و زیباسازى شهرها و آبادانى کوچه ها و خیابان ها، تبحّر بیشترى پیدا مى کنیم، از تبیین و تبلیغ و ترویج فرهنگ همزیستى، ارزشهاى همسایگى، حسن سلوک و حقوق و وظایف متقابل نسبت به همسایه ها بر اساس تعالیم اسلامى فاصله پیدا مى کنیم؛ به طورى که بسیارى از خانواده ها از حال و احوال همسایه هاى دیوار به دیوار و یا مقیم در یک مجتمع مسکونى، آنان که از یک در مشترک وارد مجموعه مسکونى مى شوند و از پله ها و آسانسور مشترک براى ورود به منزلشان استفاده مى کنند، بى خبرند. بدیهى است که عدم آگاهى کافى نسبت به شأن و ارزشمندى همسایه ها و ثواب حسن سلوک با ایشان، فقر مهارت هاى اجتماعى، کمرویى و کم توانى در برقرارى ارتباط مؤثر و متقابل و عدم برخوردارى از نگرش مثبت و خوشایند نسبت به روابط اجتماعى، درخود فرو رفتگى و احساس گوشه گیرى و انزوا طلبى، اضطراب و افسردگى و بعضاً فشارهاى روانى ـ اجتماعى مى تواند توجیهى براى چنین قصور و کم سعادتى باشد.

[1] . مازال جبرئیل یوصینى بالجار حتى ظننت انه سیورثه (چهل حدیث، به نقل از بحار، ج 74، ص 251.)

[2] . من ادنى حقوق الجار على الجار، ان استعانک اغثه و ان استقرضک اقرضه و ان مرض عدته و ان اصابته مصیبه عزیته (چهل حدیث، به نقل از بحار، جلد 82، صفحه 94).

[3] .و اما حق جارک فحفظه غائباً و اکرامه شاهداً و نصرته اذا کان مظلوماً (چهل حدیث، به نقل از من لا یحضره الفقیه، جلد 2، صفحه 396).

[4] . علیکم بحسن الجوار فان الله عزوجل امر بذلک. (چهل حدیث، به نقل از بحار، جلد 74، صفحه 15).

[5] . امام على علیه السلام من حسن الجار تفقد الجار (چهل حدیث، بحار، جلد 77، صفحه 231).

[6] . اگر زباله اى را که در مقابل منزلش ریخته شده است دوست نمى دارد، مبادا آن را به مقابل خانه همسایه انتقال دهد. اگر به گل ها و درخت مقابل خانه اش آب مى دهد ،به گل ها و درخت مقابل خانه همسایه اش هم آب بدهد. اگر وقتى که استراحت مى کند از صداى بلند رادیو و تلویزیون ناراحت مى شود، همسایه را در حال استراحت بداند و با سر و صدا مزاحمتى فراهم نکند. و وقتى که مى خواهد احسان بکند، حق همسایه را به شایستگى رعایت نماید.

[7] . من له جار و یعمل بالمعاصى فلم ینهه فهو شریکه (چهل حدیث، به نقل از ارشاد القلوب، جلد 1، صفحه 183).

[8] . پیامبر بزگوار ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: افضل الایمان الحب فى الله و البغض فى الله. برترین درجه ایمان آن است که دوستى و محبّت انسان فقط براى خدا و بغض و خشم او نیز براى خدا باشد (نهج الفصاحه).

[9] . من آذى جاره فقد آذانى و من آذانى فقد اذى الله و من حارب جاره فقد حاربنى (چهل حدیث، مستدرک، جلد 9، صفحه 57).